Amasiya (Hamasa) - Qars vilayətinin Qars qəzasının Ağbaba nahiyəsində, indi Şirak vilayə­tində kənd. Yerli əhali kəndi "Hamasa" adlandır­mışdır. Kənd vilayət mərkəzi Gümrü şəhərindən 23 km şimal-qərbdə, dəniz səviyyəsindən 1870 m hündürlükdə, Arpaçayın yuxarı axarında yerləşir. Əhalisi 1921-ci ilədək yalnız azərbaycanlılardan ibarət olmuşdur. Ağbaba nahiyəsi 1877-1878-ci illər rus-türk müharibəsindən sonra yaradılan Qars vilayətinin Qars qəzasının tərkibinə daxil edilmişdir. Hamasa kəndində 1886-cı ildə 274, 1914-cü ildə 564, 1931-ci ildə 645, 1959-cu ildə 1527, 1970-ci ildə 2773, 1980-ci ildə 3175 nəfər yaşamışdır (416, s. 16). Kənd 1918-1919-cu il­lərdə Qarsda qurulan Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin tərkibində olmuşdur. 1920-ci ilin fevral ayında erməni silahlı dəstələrinin hü­cumu nəticəsində kənd dağıdılmış, əhali Qars vilayətinin kəndlərinə köç etmişdir. 1921-ci ildə imzalanan Qars müqaviləsi ilə Ağbaba nahiyəsi­nin böyük bir ərazisi sovet Ermənistanının tərki­binə daxil edilmişdir. Bundan sonra Ağbaba na­hiyəsi kəndlərinin, o cümlədən Hamasa əhalisinin bir qismi doğma kənlərinə qayıtmışdır. Ermənilər Hamasa nahiyə mərkəzində sovet ha­kimiyyəti qurulduqdan sonra gəlib məmur kimi yerləşmişlər. 1930-cu il oktyabrın 9-da Ağbaba

nahiyəsinin əsasında Amasiya rayonu yaradıl­mışdır. Həmin ərazidə 1926-cı ildə 9888, 1939- cu ildə 14911, 1959-cu ildə 12794, 1972-ci ildə 19724 nəfər yaşamışdır ki, bunun da 85%-dən çoxunu azərbaycanlılar təşkil edib. 1988-ci ilin əvvəlində rayondakı 27 yaşayış məntəqəsindən 21-də azərbaycanlılar, 5-də ermənilər, rayon mərkəzi Amasiyada azərbaycanlılarla ermənilər birgə yaşamışlar. Amasiya rayon mərkəzində ya­şayan 3210 nəfər əhalinin 1650 nəfərini azərbay­canlılar təşkil edirdi. Ümumiyyətlə, Amasiya ra­yonunun 21476 nəfər əhalisinin 18256 nəfəri azərbaycanlılar olmuşdur. Amasiyadan azərbay­canlılar Ermənistan dövləti tərəfindən 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında tamamilə qovul­muşlar. "Hamasa" sözü türk dilində "yaranışdan gələn igidlik, doğuluşdan gələn qəhrəmanlıq" mənasını verən "hamaset", yaxud "hamasi" sö­zündən əmələ gəlmişdir (244 b, s. 63). "Ermənis­tan Respublikasının inzibati-ərazi bölgüsü haq­qında" 7 noyabr 1995-ci il tarixli yeni Qanuna əsasən, Şirak vilayətinin inzibati ərazisinə daxil edilmişdir (416, s. 16).

Coğrafi koordinatları: 40°56' şm. e., 43°46' ş. u.

Ədəbiyyat:
1. İ.Bayramov, N.Mustafa Həqiqətin Onomastikasi, İndiki Ermənistan Respublikası ərazisində tarixi-coğrafi adların dəyişdirilməsi və saxtalaşdırılması 2021
2. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımı 2010
3. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycan abidələri 2007
4. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanda soyqırımına məruz qalmış Toponimlərimiz
5. https://erevangala500.com/