XƏBƏRLƏR

Həyatda rəngli bir ömür yaşamaq, insanlara mənəvi gözəllik bəxş etmək hər kəsə nəsib olan bəxtiyarlıq deyil. Uca Yaradan belə bir ömrü ən çox incə, zərif, romantik təbiətli insanlara, qəlbi saf duyğularla süslü olan sənət xiridarlarına bəxş edir. Bu xüsusiyyətlər sənət adamlarının həyat tərzində, davranışında, daxili aləminin gözəlliyində özünü büruzə verir. Bu füsunkarlıq o qədər bənzərsiz, rayihəli ki, yazda çiçəkləyən ağaclar, minbir rəngə çalan gülzarlıq təki adamın ruhunu oxşayır. Bütün bunları sadəcə təsəvvür etmək, uzaqdan-uzağa duymaq belə, insanı ehtizaza gətirir. Bəs görəsən, xarakterik cizgilər, fərdilik və özəlliklər həqiqi sənətkarda necə yaranır?

Mənə görə, hər hansı bir sənətə maraq, sevgi insanın ruhunda doğulur, qəlbində boy atdıqca alova dönür, ta ki, bağlandığı sənətin əsl ustadı oluncaya qədər için-için yandırır onu... Bu sətirləri sıraladıqca sağlığında yaxından tanıdığım, sıx-sıx ünsiyyətdə olduğum bir sənətkarı düşünürəm. Xatirələrimin aynasında çöhrəsindən nur süzülən xanım-xatın qadın, Azərbaycanda ilk monumentalçı heykəltəraş Münəvvər Rzayeva canlanır. Deyirəm, nə yaxşı ki, sağlığında belə bir sənətkarla həmsöhbət olmuş, müxtəlif vaxtlarda onunla görüşmüşəm. Elə ilk görüşdən də bilmişəm ki, Münəvvər xanımda heykəltəraşlığa maraq rəssamlıqdan başlayıb. O vaxtlardan da düşüncəsində, həyata baxışlarında göy qurşağının parlaq rənglərini özündə təcəssüm etdirən romantika olub. Bəlkə də romantik hiss və duyğular uşaqlıq yaddaşına atası, xalça ustası Məcid kişinin könlündən-gözündən süzülüb qızının əhvalına, ruhuna. Bilmirəm...

Fransız yazıçısı Andre Morya “Bənövşələr” hekayəsində yazırdı ki, romantika, dünyada ona layiq olanlar üçün həmişə mövcud olacaq. Münəvvər Rzayevanın da hələ yeniyetmə çağlarından qəlbində çiçəkləyən romantika həyatının ən mürəkkəb, təlatümlü vaxtlarında belə, solmadı, sozalmadı, əksinə, yaratdıqca, obrazlarına əbədilik qazandırdıqca sənət dünyasını rövnəqləndirdi. Bəs necə, Qarabağımızın tacı – füsunkar Şuşada doğulan Münəvvər xanım romantik olmaya bilərdimi!

Bu sənətkar xanımın tərcümeyi-halı ilk sətrindən başlamış, son sətrinədək onun incəsənət aləminə məxsus olduğunu göstərir. Münəvvər Rzayeva 1950-ci ildə Əzim Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbini, 1956-cı ildə isə V.İ.Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq fakültəsini bitirmişdir (N.V.Tomskinin sinfi). Sənətkar həyatı boyu 100-ə qədər müxtəlif sənət əsəri yaratmışdır. Onun əsərləri paytaxt Bakıdan başlayaraq, Azərbaycanın bir sıra bölgələrində yerləşdirilmişdir. Heykəltəraş xanım 1943-cü ildən müxtəlif sərgilərdə iştirak edib. 1953-cü ildən Rəssamlar İttifaqının, Mədəniyyət Nazirliyinin Dövlət Komissiyasının üzvü olub. O, AMEA Nizami adına Ədəbiyyat muzeyində bərpaçı rəssam kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı Münəvvər Rzayevanın ömrü sözün bütöv anlamında təzadlar içində keçmişdir. Mənəvi gözəlliyinin meyarı isə sənətkarın yaratdığı çeşid-çeşid əsərlərində ehtiva olunur.

Münəvvər xanım həyatın ona sürpriz etdiyi çətinliklər, problem və qayğılarla dolu bir həyat yaşamışdır. Buna baxmayaraq, qəlbi əlvan duyğularla çağlayan sənətkarın gözləri hər yerdə və hər şeydə gözəllik axtarırdı. O, bayırda lopa-lopa yağan qarın paklığından, baharın xoş nəsimindən, al-əlvan çəmən ətrindən zövq alan və bunların yaratdığı ruhsallıqdan təsirlənərək, şövqlə işləyən bir sənətkar idi. Onun orijinal dəstxəti yaratdığı sənət incilərində özünəməxsusluqla ifadə olunurdu. Bütün sənət dostları da heykəltəraşın xarakterinə xas olan bu mühüm cəhəti görür və təqdir edirdilər. Belə ki, o, ən çox görkəmli şəxsiyyətlərin, şair, yazıçı və filosofların, dövlət xadimlərinin abidə-obrazını yaradarkən heykəllərdə obrazın daxili aləmini, hiss və duyğularını tam dolğunluğu ilə əks etdirməkdən ötrü gözləri xüsusi bir səylə, məhəbbətlə və həssaslıqla işləyirdi. Bu işlərin sırasında Nazim Hikmət, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Sergey Yesenin, Nəriman Nərimanovun abidə-büstlərini xüsusi qeyd etmək istərdik. Adlarını çəkdiyimiz bu görkəmli şəxsiyyətlərə, onların yaradıcılığına, ictimai fəaliyyətlərinə və mənəvi aləmlərinə xüsusi marağı və sevgisi Münəvvər xanımı hər zaman böyük həvəslə işləməyə sövq etmişdir.

Münəvvər Rzayeva 100-ə yaxın monumental əsərin müəllifidir. Bu əsərlərin sırasında Bəhmənyar, Məhsəti Gəncəvi, M.Ə.Sabir, Mehdixan Vəkilov, Nigar Rəfibəyli, Sevil Qazıyeva, Ayna Sultanova, Əlibala Şirinov, Şahnabat Nəsirova və digərlərinin abidə-büstləri heykəltəraşın sənət inciləri arasındadır.

Münəvvər Rzayevanın son əsəri isə ulu öndər Heydər Əliyevin tuncdan olan barelyefidir (uzunluğu 82 sm, eni 59 sm, çəkisi 42 kq). Heydər Əliyevin 75 illik yubileyi münasibətilə yaradılmış bu barelyef Qusar rayonunda yerləşən dağın 3763 m hündürlüyündə olan ən uca dağ zirvəsinə bərkidilmişdir.

Deyim ki, M.Rzayevanın əsərləri məni hələ gənclik illərimdən maraqlandırmış və bu maraq sənətkarla görüşümə körpü salmışdı. Beləliklə, ötən əsrin 80-ci illərindən onu tanıdım, bir sıra əsərlərinə maraq göstərdim. Heykəltəraşın sənət dünyası məndə böyük təəssürat oyatdı. Bundan sonra haqqında qələmə aldığım bir neçə portret yazılarla mətbuatda çıxış etdim. O zamanlar münasibətlərimiz hər ikimizdən ötrü incə bir maraq kəsb etdiyindən dəfələrlə sənətkarın emalatxanasında görüşmüş, onun iş prosesini də böyük həvəslə izləməyə imkanım yaranmışdı. Elə o vaxtlardan Münəvvər Rzayevanı daha yaxından tanımağa, mənəvi aləmini duymağa çalışırdım. O, marağımı hiss etdiyindən mənə əsərləri üzərində işlədiyi zamanların ovqatından danışırdı. Deyirdi, Məhsəti Gəncəvinin abidəsi üzərində nə az-nə çox, düz 20 il işləmişəm, ürəyimcə olan nəticəni görənəcən onun nə qədər eskizlərini hazırlayırdım. Başqa əsərləri də bu prinsiplə işləyirdim...

Heykəltəraşın gənc həmkarlarına nümunə olacaq sənət vərdişləri vardı. O, hər hansı bir şairin, yazıçının, filosofun obrazını yaratmazdan əvvəl onların həyatını, yaşadığı mühitini öyrənir, əsərlərini oxuyur, özünü o dövrün, zamanın içində görməyə çalışır, bundan sonra həmin obrazları sevərək, duyaraq yaradırdı. Heykəltəraş bütün işlərində özünü azad hiss edir, yaradıcılığında özəlliklərin olmasını sevirdi. Amma çox zaman bu cəhəti bəzi həmkarlarına xoş gəlmir, onu özbaşınalıqda qınayırdılar. Bir dəfə mənə danışmışdı ki, Sevil Qazıyevanın abidəsini yaratmışdım, işim Bədii şurada müzakirə olunurdu. Bu zaman üstümə hücumlar başladı, nə başladı! Dedilər, bu heykəltəraş xanım ipə-sapa yatan deyil, necə istəyir, elə də işləyir. O zaman Bədii şuranın iclasında iştirak edən nazir Rauf Hacıyev hamını dinlədikdən sonra bütün bu söhbətlərə maraqlı bir yekun vurur: Siz deyirsiniz, bu qız özbaşınadır, necə istəyir, elə də edir. Nə olsun? Siz onun işlərindəki mükəmməlliyə baxın! Unutmayın ki, Münəvvər Rzayeva abidə qoyan yeganə qadın sənətkardır, vaxt gələcək siz özünüz onun abidəsini qoyacaqsınız...

Yəqin, bugünkü nəsil Münəvvər Rzayevanın sənət taleyində böyük əhəmiyyət kəsb edən bəzi məqamlardan xəbərsizdir. Elə bu mənada onun Nazim Hikmətlə bağlı həyatından bəzi epizodları yada salmaq istəyirəm. Münəvvər xanım V.İ.Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq fakültəsində təhsil alarkən bir xoş təsadüf nəticəsində onunla rastlaşır. Həyat yoldaşı Münəvvərdən ayrı düşən şairin bu qıza bir övlad məhəbbəti yaranır. Onu qızlığa götürmək istəyir və bu məqsədlə Bakıda yaşayan ailəsinə - anasına məktubla müraciət edir. Ana bir şərtlə razılıq verir ki, Münəvvər Akademiyanı bitirdikdən sonra doğma yurdu Azərbaycana qayıtsın. Şair razılaşır... O illərdə Münəvvər xanımın taleyinə sanki günəş doğur, bu qayğı, doğmalıq onu tələbəliyin ehtiyacından və həmin vaxtlar düçar olduğu xəstəliyin cəngindən xilas edir...

Nazim Hikmət onun qayğısını doğma balası təki çəkir, əsl sənətkar kimi yetişməsinə kömək edir. Münəvvər xanım onun portretini də böyük məhəbbətlə yaradır. İş başlayanda şair ona deyirmiş ki, gözlərimi çək, Münəvvər, onlar ruhumun aynasıdır. Münəvvər xanım şairin gözlərini gördüyü, duyduğu kimi çəkməyə nail olur. Bir dəfə Münəvvər xanımın evində Nazim Hikmətin portretini gördüm, arxasında şairin iki misralıq belə bir qeydi vardı:

Adaşın mənim üzümdən qara bəxt oldu,

Sənə faydam toxunur inşallah, qızım...

Bir haşiyə: Heykəltəraş Münəvvər Rzayevanın məndə olan gündəliyində onun Rəsul Rza ilə bağlı qeydlərini oxumuşam. Münəvvər xanım yazır ki, Mikayıl Müşfiqin heykəlini işləmişdim. Rəsul Rza Cəfər Cəfərovla emalatxanama gəlib hələ üzə çıxarmadığım heykəli görmüş və ikisi də onu çox bəyənmişdi. Şair 20 günə bu işi böyütməyi məndən xahiş etdi, daha doğrusu, mənə ictimai tapşırıq verdi. O vaxt R.Rza Yubiley Komitəsinin sədri idi. Müşfiqin heykəlini doğum gününə çatdırmağımı istəyirdi. İşi deyilən vaxta qədər tamamladım. Lakin Bədii şura işimi qəsdən gözdən salır, qəbul etmək istəmirdi. Bir gün Rəsul müəllim mənə zəng etdi, xəbər aldı ki, niyə səsin çıxmır? Mən vəziyyəti olduğu kimi şairə dedim. Rəsul müəllim əsəbiləşdi, mənə tapşırdı ki, şuranın növbəti yığıncağında mənə xəbər elə. O, Bədii şuranın yığıncağına gəlib çatdı. Şuranın üzvləri bir-bir çıxış edib, deyirdilər ki, burda obrazlılıq yoxdur. Rəsul Rza onları təmkinlə dinləyib, çıxış üçün söz aldı. Üzünü çıxış edənlərə tutub hamısına müraciətlə dedi ki, Müşfiqdən bir şeir söyləsinlər. Heç birindən səs çıxmadı. Rəsul müəllim belə olanda açıldı, özü də necə! Əsəbi halda dedi: “Amma biz Müşfiqlə yaxın olmuşuq, günlərlə bir-birimizə şeirlərimizi oxumuşuq, baş-ayaq yatmışıq, deməli, mən sizdən yaxşı bilərəm ki, burda obrazlılıq var, ya yox. Münəvvər Rzayevanın heykəli Müşfiqin xatirəsinə dəyərli bir töhfədir”. Rəsul Rza heykəlin yerini seçdiyim məkana narazılıq edənlərə də sərt cavab verdi. Bu işdə axıra qədər məni müdafiə etdi...

Bəli, elə xatirələr var ki, məqamı yetdikcə onları yada salmağa bir zərurət, mənəvi ehtiyac yaranır. Onları mənə heykəltəraş özü danışıb, indi mənim üçün tutiya olan o görüşlərdə birgə dərdləşib-bölüşmüşük. Nə vaxt ki, Münəvvər xanımın sənət dünyasından söz düşür, o zaman yaddaşımda yer almış xatirələrimiz alışıb yanır...

Münəvvər Rzayevanın taleyində qəribə təsadüflər qədərincədir. Bunlardan sonuncusu isə onun olum-ölüm tarixi ilə bağlıdır. Heykəltəraşlıq sənətimizin münəvvər siması – Münəvvər Rzayeva doğum günündə - 6 iyun 2004-cü ildə dünyasını dəyişib. Ömrünün son çağlarında yaşadığı durumu yadıma düşəndə indi də ürəyim ağrıyır... Münəvvər Rzayeva həyatının axır illərində gözünün nurunu itirmişdi. Baxışlarından heç nə yayınmayan, gördüyü gözəlliklərdən doyunca zövq alan, ruhlanan, həyatın vəsvəgəlməz füsunkarlığından ilhamlanan heykəltəraş xanım bu mənzərələri bir daha görmək səadətindən məhrum oldu... Amma həyatda təkzib olunmayan bir həqiqət var. Sənətkarın gözü də, ruhu da onun yaratdığı əsərlər deyilmi? Təskinliyimiz də odur ki, Qarabağın sonası, Şuşanın sənətkar övladı Münəvvər Rzayeva bu gün cahana məhz yaratdığı monumental əsərlərinin gözü ilə baxır...

Özbəkistanın Fikr.uz, Nargis.uz və “Veçernıy Taşkent” sayt və qəzetlərində İkinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı, partizan, Fransa Müqavimət Hərəkatının görkəmli nümayəndələrindən biri, Azərbaycan xalqının qəhrəman oğlu Əhmədiyyə Cəbrayılov haqqında məqalələr verilib.

Məqalələrdə faşizmlə mübarizədə Əhmədiyyə Cəbrayılovun göstərdiyi qəhrəmanlıqdan bəhs olunur.

Qeyd edilir ki, faşizm üzərində Qələbədə Azərbaycan nefti həlledici rol oynayıb. Müharibədə 600 min azərbaycanlı iştirak edib, onlardan 300 mini həlak olub.

Onun ömür kitabını vərəqləyərkən gənc yaşlarında həyatı tərk etmiş bir şairin çoxsaylı əsərlərinə heyrətlənməyə bilmirsən. Şübhəsiz, məsələ təkcə əsərlərin sayında deyil. Hər biri şedevr hesab olunmağa layiq bu əsərlərin hər misrası, hər bəndi həyatdan nakam köçmüş müəllifin özü ilə oxucusu arasında yaratdığı əbədi mənəvi körpüdən xəbər verir. O körpü ki, şairin bu günümüz üçün də müasir olan həyat ideallarını bizlərə çatdırmaqdadır. “Yenə o bağ olaydı...”, “Oxu, tar!”, “Sənə qurban”, “Sənin gülüşlərin”, “Əbədiyyət nəğməsi”, “Həyat sevgisi”, “Sənin gözlərin”, “Mənim eşqim”, “Ürək” və digər şeirlər hər birimizin qəlbinə yaxındır.

Sən onun eşqilə, məhəbbətilə,

Vurmadın ömrünü başa ürəyim,

Sevgi hədəfini nişan alanda

Dəydimi oxların daşa ürəyim!?

Bu gün görkəmli şair Mikayıl Müşfiqin anadan olmasından 112 il ötür.

Mikayıl Əbdülqadir oğlu İsmayılzadə 1908-ci il iyunun 5-də Bakının Dağlı məhəlləsində ziyalı ailəsində dünyaya göz açıb. Atası müəllimlik edib, “Vüsuqi” təxəllüsü ilə şeirlər yazıb. Atası 1902-ci ildə Xızıdan Bakıya köçüb. Çox körpə ikən anası Züleyxanı, altı yaşında isə atasını itirmiş balaca Mikayıl yaxın qohumlarının himayəsində böyüyüb. Onun körpə qəlbi bu itkilərdən yaralansa da, həyatdan küsməyib və hər zəhmətə qatlaşaraq ardıcıl təhsil alıb. 1915-1920-ci illərdə rus-Azərbaycan məktəbində, 1920-1927-ci illərdə əvvəlcə Bakı Darülmüəllimində, sonra isə 12 nömrəli iki dərəcəli məktəbdə, 1927-1931-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsində oxuyub. Əmək fəaliyyətinə müəllimliklə başlayıb, Bakı məktəblərində yeddi il dərs deyib. Son iş yeri isə indi Mikayıl Müşfiqin adını daşıyan Bakı şəhərindəki 18 nömrəli orta məktəb olub.

Mikayıl Müşfiqin ilk mətbu əsəri olan “Bu gün” şeiri 1926-cı ildə “Gənc işçi” qəzetində, “Duyğu yarpaqları” adlı son şeiri isə 1937-ci ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc edilib. Məhsuldar yaradıcılığı sayəsində 1930-cu ildən başlayaraq onun “Küləklər”, “Günün səsləri”, “Buruqlar arasında”, “Bir may”, “Pambıq”, “Vuruşmalar”, “Şeirlər”, “Şəngül, Şüngül, Məngül”, “Qaya”, “Kəndli və ilan” kitabları nəşr olunub. 1957-ci ildən başlayaraq “Seçilmiş əsərləri”, “Əsərləri”, “Duyğu yarpaqları”, “Əbədiyyət nəğməsi”, “Könlümün dedikləri”, “Həyat sevgisi” və digər adlar altında kitabları çap edilib. Şairin ömür-gün yoldaşı Dilbər Axundzadənin 1968-ci ildə “Müşfiqli günlərim” adlı xatirələr kitabı nəşr olunub, kitabın son genişləndirilmiş nəşri 2005-ci ildə işıq üzü görüb.

Mikayıl Müşfiq tərcümə ilə də məşğul olub. A.Puşkinin “Qaraçılar” (Ş.Abbasov ilə birlikdə), M.Lermontovun “Demon” poemalarını (R.Rza ilə birlikdə), S.Marşakın “Huşsuza bax, huşsuza” şeirini, T.Şevçenkonun, Ö.Xəyyamın və başqa şairlərin irsindən nümunələri, eləcə də M.F.Axundzadənin “Şərq poeması”nı Azərbaycan dilinə çevirib.

Sovet imperiyasının repressiya dalğasına tuş gələn Mikayıl Müşfiq 1938-ci il yanvarın 6-da güllələnib. Nakam şair Azərbaycan xalqı üçün əsl sənət xəzinəsini yadigar qoyub, eyni zamanda, böyük bir xəzinənin açarını da özü ilə əbədiyyətə aparıb.

Şairin zəngin ədəbi irsinə şeirdən tutmuş poemayadək (“Çoban”, “Mənim dostum”, “Qaya”, “Sındırılan saz”, “Səhər”, “Azadlıq dastanı”) lirik növün əksər janrları daxildir. Dərin emosionallıq, ahəngdarlıq, yığcamlıq Mikayıl Müşfiq poeziyasının əsas bədii keyfiyyətləridir. O, lirik-epik lövhələrin, peyzajların ən mükəmməl nümunələrini yaradıb.

Mikayıl Müşfiq poeziyası şifahi xalq və yazılı klassik ədəbiyyatımızdan bəhrələnib. Folklora dərindən bələd olması və ondan məharətlə istifadə etməsi şairin poeziya dilinin axıcılığını, əsərlərinin maraqla oxunmasını şərtləndirir:

Yazmaram ürəyim sizi anmasa,

Sizin eşqinizlə alovlanmasa;

Burdaca el durub məndən sordu ki:

Gözdən yaş çıxarmı ürək yanmasa?

Mikayıl Müşfiqin poeziyasında oxucunun ürəyindən xəbər verən yığcam, lakin dərin məzmunlu ifadələr çoxdur: “Həyat həm gülməkdir, həm ağlamaqdır”, “Bədbəxt bu dünyada tək yaşayandır”, “Həyat ondan küsənləri incidər”, “Nə qədər yaraşır insana gülmək!”. “Özümüzü öyməyəlim, Füzuliyə dəyməyəlim” yazan Mikayıl Müşfiq dahi şairin yaradıcılığından yaradıcı şəkildə bəhrələnib.

Rəngarəng mövzuları əhatə edən Mikayıl Müşfiq poeziyası milli və bəşəri keyfiyyətlərə malikdir. Milli musiqi alətlərimizdən olan tarın konservatoriyada tədrisi qadağan ediləndə, şair cəsarətlə məşhur “Oxu, tar!” şeirini yazıb. Bu şeir hər bir azərbaycanlının qəlbini riqqətə gətirməyə, onu mübarizəyə ruhlandırmağa qadirdir. “Bayram axşamı” şeirində Novruz bayramına dair uşaqlıq xatirələrini danışmaqla müəllif sovet rejiminin milli adət-ənənənin yaddaşlardan silinməsinə yönəlmiş siyasətinə qarşı çıxıb.

Mikayıl Müşfiq yaradıcılığında humanizm əsas aparıcı xətdir. Şairin fəal vətəndaş mövqeyi hər zaman özünü göstərir. “Dilənçi” şeirində “fəhlə-kəndli” cəmiyyətindəki ziddiyyətlərdən birinin – soyuq qış günündə körpə qızın dilənməsinin təsviri müəllifin mövcud rejimə etirazının bədii ifadəsidir. Onun poeziyasında insana yüksək qiymət, sevgi və digər bəşəri mövzular xüsusi yer tutur.

Demək, yer də mənim, göy də mənimdir,

Hüzurumla cahan nə bəxtiyardır

- deyən şair cahanın bəxtiyarlığını məhz onun insan qarşısında durmasında görür. Bu da insana verilən ən yüksək qiymətin poetik ifadəsidir. Onun şeirlərində irqindən, milliyyətindən asılı olmayaraq bütün xalqlar birdir.

Mikayıl Müşfiqin “Sevgilər”, “Maralım”, “Yenə o bağ olaydı!” şeirləri bəşəri mövzu olan sevginin Azərbaycan poeziyasında yaddaqalan nümunələrindəndir. İnsanın ən ülvi hisslərinin səmimi dillə tərənnüm edildiyi bu əsərlər oxucuya romantik, müqəddəs hissləri duymağı, qorumağı aşılayır və bu gün də tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir.

Müşfiq poeziyasının qüdrəti onun milli mövzudan qaynaqlanan şeirlərinə bəşəri məzmun verməsindədir. Sovet rejimində “Azadlıq dünyanın dərin ruhudur, Azadlıq sənətin, şeirin ruhudur!”, - deyən şairin əsərləri millət, Vətən mənafeyini əsas tutanlar üçün əsl həyat məktəbidir.

Şair əmək, təhsil, ziyalı, səfil həyat keçirən uşaqlar, gənclərin düzgün tərbiyəsi, Vətənin görkəmli şəxsiyyətləri, sənət və sənətkar, həyat eşqi, təkliyin acı aqibəti, qadına hörmət, anaya məhəbbət və digər mövzuları poetik sənətkarlıqla işləyib. Maraqlıdır, şair çox körpə ikən anasını itirsə də, onun “Ana” şeiri poeziyamızda bu mövzuya həsr edilmiş ən yaxşı əsərlərdən biri hesab olunur:

Ana, ana!… Bu kəlmənin vurğunuyam əzəldən,

Onu gözəl anlatamaz düşündüyüm satırlar.

Ana olmaz bizə hər bir “yavrum” deyən gözəldən,

Çünki onun xilqətində ayrıca bir füsun var.

Mikayıl Müşfiq şəxsiyyəti milli şüur və vətənpərvərliyin timsalı, yaradıcılığı isə gənc nəslin milli mənlik şüurunun inkişaf etdirilməsi və gənclərimizdə vətənpərvərlik hisslərinin tərbiyəsində əvəzsiz xəzinədir. Onun şeirlərinə mahnılar bəstələnib, ədəbi irsi çoxsaylı elmi-tədqiqat əsərlərinin predmetinə çevrilib. Şairin əbədiyaşar sənət naminə çəkdiyi zəhmət layiqincə qiymətləndirilib. Onun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün Bakıda büstü qoyulub, yaşadığı binanın qarşısına xatirə lövhəsi vurulub, qəsəbəyə, məktəbə, küçəyə və meydana adı verilib, Xızıda xatirə muzeyi yaradılıb.

Ruhun şad olsun, Müşfiq! Vaxtilə böyük uzaqgörənliklə “Oxu, tar!” harayı saldın. Bu gün ən qədim milli musiqi alətimiz nəinki bütün dünyada səslənir, hətta tar ifaçılıq sənətimiz daha uzağa gedərək UNESCO–nun Bəşəriyyətin Qeyri–Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib.