Qafan - Yelizavetpol (Gəncə) quberniya­sının Zəngəzur qəzasında, Sünik vilayətində şəhər. Oxçu çayının sahilində, İrəvan şəhərindən 320 km məsafədə, dəniz səviyyəsindən 910 m hündürlükdə yerləşir. 1921 -ci il avqustun 31-də sovet Ermənistanında Zəngəzur qəzasının ya­radılmasından sonra yaşayış məntəqəsi Ermənis­tanın inzibati ərazisinə daxil edilmişdir. 1930-cu il sentyabrın 9-da Qafan rayonu təşkil edilmiş­dir. 1938-ci ildən respublika tabeliyində şəhər olmuşdur. 1990-cı ildən "Qafan rayonu" adlanır. Hazırda Sünik vilayətinin mərkəzidir. Orta əsrlər­dən başlayaraq, Qafanda mis-molibden mədən­ləri tapılmış və mis istehsalı geniş vüsət almışdır. XIX əsrin ortalarında fransızlar Qafanda o dövr üçün müasir sayılan avadanlıqlarla təchiz edilmiş mis istehsalı zavodu qurmuşdular. Burada əri­dilən mis Avropanın bir çox ölkələrinə satılırdı. Qafanda 1873-cü ildə 132 azərbaycanlı, 388 er­məni, 1886-cı ildə 270 azərbaycanlı, 785 erməni yaşamışdır. 1918-1920-ci illərdə erməni silah­lı dəstələri kütləvi qırğınlar törətmiş, sağ qalan azərbaycanlılar kəndi tərk etmişlər. 1922-ci ildə Qafanda 70 azərbaycanlı, 1047 erməni, 1931-ci ildə 101 azərbaycanlı, 2895 erməni yaşamışdır. Qafana respublikatabeli şəhər statusu verilmə­si üçün ətrafdakı 4 erməni kəndi, Şəhərcik və Açağu azərbaycanlı kəndləri Qafana birləşdi­rilmiş, nəticədə, şəhərin azərbaycanlı əhalisinin sayı təqribən 5000 nəfərə çatmışdı (85, s. 140). SSRİ Nazirlər Sovetinin "Kolxozçuların və digər azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azər­baycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" 23 dekabr 1947-ci il tarixli qərarına əsasən, 1948-ci ildə Qafan şəhərindən 3 ailə (12 nəfər) zorla Azərbaycana deportasiya edilmişdir (294 a, s. 244). Şəhərin adı, keçmişdə mövcud ol­muş indiki Qafan şəhərindən 10 km şimal-qər­bə doğru, Oxçu çayının sağ sahilində yerləşmiş Qafan (Qapan) kəndinin adı ilə bağlıdır (85, s. 140). Erməni müəlliflərinin əsərlərində "Ğa- pan" formasında qeyd edilir (415, s. 134; 419, s. 60). Toponim peçeneq türk tayfasına mənsub "qapan" etnonimindən (286, s. 41-42) yaranmış­dır. "Ermənistan Respublikasının inzibati-ərazi bölgüsü haqqında" 7 noyabr 1995-ci il tarixli yeni Qanuna əsasən, Sünik vilayətinin inzibati mərkəzi təsdiq edilmişdir.

Coğrafi koordinatları: 39°12' şm. e., 46°24' ş. u.

Ədəbiyyat:
1. İ.Bayramov, N.Mustafa Həqiqətin Onomastikasi, İndiki Ermənistan Respublikası ərazisində tarixi-coğrafi adların dəyişdirilməsi və saxtalaşdırılması 2021
2. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımı 2010
3. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycan abidələri 2007
4. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanda soyqırımına məruz qalmış Toponimlərimiz
5. https://erevangala500.com/