Böyük Şöllü Dəmirçi - İrəvan quberniyası­nın İrəvan qəzasında, keçmiş Zəngibasar (Masis) rayonunda, indi Ararat vilayətində kənd. Vilayət mərkəzi Artaşat (Qəmərli) şəhərindən 28 km şi­mal-qərbdə, dəniz səviyyəsindən 830 m hün­dürlükdə yerləşir. 1969-cu ildə keçmiş Zəngiba­sar rayonu təşkil edilənədək Vağarşabad (Eçmiədzin) rayonunun tərkibində olmuşdur. Kənddə 1831-ci ildə 338 (386, s. 547-548), 1886-cı ildə 1318 (Свод статических данных о населении Закавказского края, Тифлис, 1893, №101), 1922-ci ildə 238, 1926-cı ildə 417, 1931-ci ildə 453 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşa­mışdır (415, s. 82-83, 152-153). SSRİ Nazirlər Sovetinin Ermənistan ərazisindən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycanın Kür-Araz ovalığına köçü­rülməsi haqqında 23 dekabr 1947-ci il tarixli qə­rarına əsasən, azərbaycanlılar 1948-1950-ci il­lərdə zorla Azərbaycana köçürülmüş, eyni zamanda xaricdən gətirilən ermənilər kənddə yerləşdirilmişdir. Burada yaşayan 3540 azərbay­canlı ailəsi isə 1988-ci ilin noyabr ayında Ermə­nistan dövləti tərəfindən deportasiya olunmuş­dur. Hazırda kənddə yalnız ermənilər yaşayır. Toponim mənsubluq bildirən "-lu" şəkilçisinin qoşulduğu "çol" (şol - müəll.) etnonimindən (287, s. 112-114) və "dəmirçi" türk etnonimin­dən (271, s. 466) əmələ gəlmişdir. Toponimin əvvəlindəki "böyük" sözü fərqləndirici əlamət bildirir. Erm. SSR AS RH-nin 3 yanvar 1935-ci il tarixli qərarı ilə kəndin adı dəyişdirilərək "Şorlu Dəmirçi", 25 yanvar 1978-ci tarixli qərarı ilə ye­nidən dəyişdirilərək "Daştavan" qoyulmuşdur. "Ermənistan Respublikasının inzibati-ərazi böl­güsü haqqında" 7 noyabr 1995-ci il tarixli yeni Qanuna əsasən, Ararat vilayətinin inzibati ərazi­sinə daxil edilmişdir (416, s. 65). 

ŞORLU (ŞORLU DƏMİRÇİ,
BÖYÜK ŞORLU DƏMİRÇİ, ŞÖLLÜ)

Zəngibasar mahalında, Zəngibasar rayonunun mərkəzi olan Uluxanlı qəsəbəsindən 3 km şimal-qərbdə, Zəngi çayının sol kənarında kənd.

1920-ci illərə qədər kənddə ancaq Azərbaycan türkləri, həmin vaxtdan 1988-ci ilə qədər azərbaycanlılarla ermənilər yanaşı yaşamışlar.

1832-ci ildə kənddə 46 təsərrüfatda 338 nəfər (196 kişi, 142 qadın), 1873-cü ildə 125 təsərrüfatda 1.400 nəfər (751 kişi, 649 qadın), 1886-cı 150 təsərrüfatda 1.318 nəfər (741 kişi, 577 qadın), 1897-cı ildə 1.360 nəfər, 1905-ci ildə 1.432 nəfər, 1914-cü ildə 2.216 nəfər Azərbaycan türkü yaşamışdır.

1918-ci ilin əvvəllərində Qərbi Azərbaycanda Andranikin erməni quldur dəstələrinin vəhşi hücumlarına ilkin məruz qalan ən böyük azər­baycanlı yaşayış məntəqələrindən biri də Şorlu kəndi olmuşdur. Bu vaxt kənddə 2.500 nəfərə qədər dinc sakin yaşayırdı. Erməni cəlladları kəndi darmadağın etmiş, talamış, sonra od vurub yandırmış, əhalisinin bir hissə­sini qətlə yetirmiş, sağ qalanları doğma yurddan didərgin salmışlar.

Bölgədə Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra kəndin qaçqın əhali­sinin çox az bir hissəsi doğma kəndinə qayıda bilmişdir. 1922-ci ildə on­ların sayı 492 nəfər, 1926-cı ildə 687 nəfər, 1931-ci ildə 601 nəfər olmuşdur.

Geri qayıtmayanların bir hissəsi Türkiyə ərazisində həmişəlik məskunlaşmış, bir hissəsi isə Naxçıvana köçüb, burada yaşamışlar.

Böyük Şorlu Dəmirçi kəndində ilk ermənilər (cəmi 14 nəfər) 1926- cı ilin siyahıyaalmasında qeydə alınmışdır. Kəndə ermənilərin əsas köçü 1949-1950-ci illərdə azərbaycanlılar deportasiya olunduqdan sonra baş­lamışdır. Həmin erməniləri, demək olar ki, əksəriyyəti 1946-1947-ci il­lərdə müxtəlif xarici ölkələrdən köçürülüb gətirilən ermənilər idi.

Deportasiya olunan şorlular isə o vaxt əsasən Azərbaycanın İmişli və Bərdə rayonlarında məskunlaşdırılmışdılar. Sonralar İmişlidəki şorlu- lardan 30-40 ailə geri qayıdıb doğma yurdda yaşamaqda davam etmişlər.

1978-ci il yanvarın 25-də kəndin Şorlu adı dəyişdirilərək Daştavan qoyulmuş, bu qədim türk toponimi beləcə erməniləşdirilmişdir.

Şorlular növbəti dəfə erməni vəhşiliyi ilə 1988-ci ildə qarşılaşdılar. Daşnakların ilk hücumları bu dəfə də bu kəndə oldu. Təqib və təzyiqlər altında kəndin azərbaycanlı əhalisi yurdundan qovuldu.

Ədəbiyyat:
1. İ.Bayramov, N.Mustafa Həqiqətin Onomastikasi, İndiki Ermənistan Respublikası ərazisində tarixi-coğrafi adların dəyişdirilməsi və saxtalaşdırılması 2021
2. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımı 2010
3. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycan abidələri 2007
4. Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanda soyqırımına məruz qalmış Toponimlərimiz
5. https://erevangala500.com/